Nakon Hamasovog smrtonosnog divljanja 7. oktobra, Izrael je brzo uporedio grupu sa tzv. Islamskom državom. “Ista taktika, različita imena”, objavio je zvanični nalog izraelske vlade na X, ranije poznat kao Twitter. “Svijet je pobijedio ISIL. Porazit ćemo Hamas.” Osjećaj je bio razumljiv: Hamasova neizreciva brutalnost u masakriranju oko 1.400 Izraelaca, uključujući žene i djecu i starce, od čega je većina radosno snimljena na video snimku, podsjetila je na divljaštvo i krvožednost ISIL-a na njegovom vrhuncu. U danima nakon napada, Hamas je zaprijetio da će emitirati pogubljenje talaca, podsjetnik na najmračnije dane ISIL-a.
Od 7. oktobra postoji zabrinutost da bi Hamasov napad i odgovor izraelske vojske u Pojasu Gaze mogli pružiti priliku za globalni džihadistički pokret da se oživi nakon godina opadanja. Džihadističke grupe i njihove pristalice objavile su brojne pozive na terorističke napade na jevrejske i zapadne mete, a do sada je odgovornost za najmanje jedan napad u Evropi preuzeta u ime ISIL-a. Dugotrajna izraelska kampanja u Gazi koja oduzima živote hiljada palestinskih muslimana mogla bi produbiti osjećaj ogorčenosti koje grupe poput ISIL-a pokušavaju iskoristiti.
Ipak, važno je prepoznati da su Hamas i globalne džihadističke grupe duboko u ideološkom sukobu. Zaista, u svojim ranim danima, ISIL je proglasio tekfir, ili ekskomunikaciju, Hamasu zbog mnoštva uočenih prijestupa. Takođe se naglašeno uzdržao od pohvale napada 7. oktobra. Al Qaida, ISIL-ov konkurent za prevlast u globalnom džihadizmu, slavila je to i pozivala na proširenje bitke, iako također ima povijest prigovaranja Hamasu zbog njihovih razlika u ideologiji. Situacija na terenu bi se mogla promijeniti na bitne načine. Što sukob postaje duži i krvaviji, to više izaziva bijes među muslimanima i daje vjerodostojnost džihadskom svjetonazoru islama koji se suprostavlja silama nevjere. Ali ideološke razlike ograničit će obim do kojeg će džihadisti moći iskoristiti ovaj trenutak kako bi obnovili svoj pokret.
PREVIŠE POLITIČNO
Centralna preokupacija globalnih džihadista je rat protiv “otpadničkih” vladara Bliskog istoka i njihovih pristalica. Danas su glavne mete režimi Mohammeda bin Salmana u Saudijskoj Arabiji, Abdela Fataha el-Sisija u Egiptu i Bašara al-Asada u Siriji, između ostalih. Grupe povezane s ISIL-om ili Al Qaidom nikada nisu bile posebno aktivne na palestinskim teritorijama, iako palestinsko pitanje zauzima istaknuto mjesto u džihadističkom diskursu. Jedan slogan Al Qaide glasi: “Dolazimo, O al Aqsa”, referenca na džamiju u Jerusalemu koju muslimani smatraju trećim najsvetijim mjestom u islamu i gdje često izbijaju sukobi između muslimanskih vjernika i izraelskih snaga sigurnosti. U čuvenoj zakletvi koju je zapisao Osama bin Laden uoči napada 11. septembra, obratio se Sjedinjenim Državama, rekavši: „Kunem se svemogućim Bogom koji je podigao nebesa bez napora da ni Amerika, ni bilo ko živi u Americi, uživat će sigurnost dok sigurnost ne postane stvarnost za nas koji živimo u Palestini i prije nego što sve nevjerničke vojske napuste Muhamedovu zemlju.”
Hamas je osnovan 1987. kao palestinsko krilo Muslimanskog bratstva, političke organizacije koju su džihadisti osudili zbog postepenog pristupa islamizaciji i spremnosti da djeluje unutar postojećih političkih sistema. Uprkos takvim razlikama, bilo je vremena kada su džihadistički lideri hvalili Hamas za njegov oružani otpor jevrejskoj državi. Sam Bin Laden je to učinio u decembru 2001. godine: “Naša borba se ne razlikuje od borbe naše braće u Palestini kao što je Hamas. Borimo se… da ublažimo ugnjetavanje potlačenih u Palestini i drugdje.”
Ipak, 2006. godine Hamas je učestvovao i pobijedio na izborima za Palestinsko zakonodavno vijeće, formirajući vladu jedinstva sa Fatahom, dominantnom frakcijom Palestinske oslobodilačke organizacije. Vođstvo Al Qaide izbilo je osudu. Bin Laden je upozorio Hamas na politeističku prirodu demokratije, ističući “zabranu pridruživanja politeističkim skupštinama”. U govoru iz 2007. otišao je toliko daleko da je rekao da je vodstvo Hamasa, prihvaćajući Palestinske vlasti i time priznajući “sporazume” koji priznaju pravo Izraela na postojanje (pozivajući se na sporazum iz Osla), “napustilo svoju religiju”. U narednim godinama, Al Qaida će također kritizirati Hamas zbog neuspjeha u provedbi islamskog zakona u Gazi, zbog uspostavljanja bliskih veza sa šiitskim iranskim režimom u Iranu i zbog progona lokalnih džihadskih grupa u Gazi, kao što su Jund Ansar Allah i Jaysh al -Umma. (Palestinski islamski džihad je još jedna paravojna grupa koja djeluje u Gazi i na Zapadnoj obali. Ona nema veze s Al Qaidom ili ISIL-om i čak je bliža Iranu od Hamasa.)
Al Qaeda je, međutim, pazila da ne otpiše Hamas u potpunosti, usvajajući politiku razlikovanja između političkog ogranka Hamasa i njegovog naoružanog krila, Qasamovih brigada. Ali bilo je i promašaja. Godine 2009., viši komandant Al Qaide po imenu Mustafa Abu al-Yazid napravio je grešku rekavši za Al Jazeeru: “Mi i Hamas dijelimo isto razmišljanje i istu metodologiju.” Nakon što ga je vodeći džihadistički ideolog javno ukorio, komandant je priznao da je pogrešio. Pristup Al Qaide Hamasu, objasnio je, bio je da napravi razliku između Hamasa kao političke organizacije koja je počinila brojne greške i pravednih mudžahedina koji se bore pod Hamasovom zastavom.
Ipak, za tvrdokornije mislioce u džihadističkom pokretu, ovaj kompromisni pristup Hamasu nije uspio. Na primjer, Abu Muhammad al-Maqdisi, utjecajni jordanski ideolog i općenito pristalica Al Qaide, odbacio je ideju da se može napraviti razlika između Hamasovog političkog establišmenta i njegovog naoružanog krila. Kada su izbila neprijateljstva između Izraela i Hamasa u ljeto 2021., on je javno osporio tvrdnju da su Hamasovi ratni mrtvi bili mučenici, pišući na internetu da „ko god je ubijen na putu demokratije i podržavajući grupu koja se suzdržava od implementacije šerijata i bira demokratiju nije mučenik; radije, on je leš.” Kada je Al Qaida u to vrijeme izdala saopštenje u kojem pozdravlja “mudžahedine” u Gazi i izražava saučešće poginulim Hamasovim borcima, Makdisi je upitao da li je Al Kaida izgubila svoj put. Kako bi Al Kaida mogla hvaliti Hamas, upitao je, kada se pridružuje Iranu i sirijskom Asadu i uključuje se u demokratske procese?
IZGUBLJEN SLUČAJ
ISIL ima još manje tolerancije prema Hamasu, kojeg smatra otpadničkom grupom u cijelosti. Po njegovom mišljenju, Hamas nije samo grupa koja ne zaslužuje podršku, već i opravdava direktan tekfir – pristup koji odražava fanatičniju privrženost ISIL-a ekskluzivističkim doktrinarnim principima salafizma s njegovim naglaskom na pročišćavanju religije od svega što miriše na “politeizam”.
Tokom godina, ISIL je rutinski osuđivao Hamas. Uvodnik iz 2016. u arapskom sedmičnom biltenu ISIL-a, al-Naba, zamjerio je “otpadničkom pokretu Hamas” što prakticira “politeizam demokratije” i ne primjenjuje šerijatski zakon. „Džihad u cilju povratka Jerusalema iz ruku Jevreja nije dozvoljen“, navodi se u članku, „osim ako nije na putu eliminisanja vlasti tamošnjih idolopokloničkih vladara i potpunog uspostavljanja religije tamo.“ Iz perspektive ISIS-a, uspostavljanje islamske države očigledno nije cilj Hamasa. Čak i kada bi palestinska grupa uspjela pobijediti Izrael, to bi samo značilo zamjenu jednog sistema idolopokloničke vladavine drugim.
U uvodniku je dalje jasno da prioritet, kako strateški tako i teološki, treba da bude borba protiv režima susjednih arapskih zemalja. Borba protiv njih ima prednost u odnosu na borbu protiv Izraela jer su oni zaštitnici jevrejske države i njeni pokretači. Štaviše, ovi vladari se smatraju “otpadnicima” od islama, a ne “izvornim nevjernicima” kao što su Jevreji, čija je religija za ISIL manje uvredljiva od navodnog napuštanja islama.
Hamas i globalne džihadističke grupe duboko su u ideološkom sukobu.
Neki od preteča ISIL-a, uključujući Abu Musaba al-Zarqawija, nekadašnjeg vođu Al Qaide u Iraku, razvili su ideju da je osvajanje Jerusalema – što znači uništenje države Izrael – daleko, da pripada budućnosti faza džihada. U jednom od svojih predavanja, Zarqawi je sugerirao da je, baš kao što je veliki srednjovjekovni muslimanski ratnik Saladin uništio Fatimidsko carstvo u Egiptu prije nego što je povratio Jerusalem od križara 1187. godine, da bi se danas do Jerusalema trebalo prvo boriti protiv “otpadnika” koji su sarađivali s kršćanima i Židovima.
Aktivnost ISIL-a u Izraelu i palestinskim teritorijama, kao i kod Al Kaide, bila je minimalna, ali ne i nepostojeća. Početkom 2022. godine, ISIL je preuzeo odgovornost za napad nožem i nabijanje u južnom Izraelu koji je izveo arapski Izraelac koji je dao odanost kalifatu.
POZITIVNO IZNENAĐENJE
Nije iznenađujuće da je Al Qaida pozdravila napad 7. oktobra i svrstala ga u okvir globalnog džihada protiv alijanse „Cionist-krstaša“. Svaki od regionalnih ogranaka Al Kaide – u Indiji, sjevernoj Africi, Sahelu, Somaliji, Siriji i Jemenu – izdao je izjave čestitke palestinskim “mudžahedinima”. Neki su posebno imenovali brigade Qasam, ali nijedna od njih, u skladu sa zvaničnom politikom Al Kaide, nije aplaudirala Hamasu.
Dana 15. oktobra objavljeno je službeno saopćenje visokog rukovodstva Al Kaide, koje je proslavilo operaciju i pozvalo na masovnu mobilizaciju za pomoć u borbi. Predviđena mobilizacija uključivala bi otvaranje novih frontova duž izraelskih granica i krijumčarenje boraca u Gazu iz Jordana i drugdje kako bi gađali “križare” i Izraelce gdje god mogu. U saopštenju se posebno pozivaju muslimani da “ciljaju cioniste na ulicama” Abu Dabija i Dubaija u Ujedinjenim Emiratima, Marakeša i Rabata u Maroku, Džede i Rijada u Saudijskoj Arabiji i Maname u Bahreinu – zemalja koje su normalizirali odnose sa Izrael kao dio Abrahamovog sporazuma 2020. ili, u slučaju Saudijske Arabije, nadao se tome. U saopštenju se spominje “heroj Aleksandrije”, referenca na Egipćanina koji je 8. oktobra ubio dva izraelska turista i njihovog egipatskog turističkog vodiča.
Tek 19. oktobra ISIL se javno osvrnuo na napad u uvodniku u izdanju al-Nabe te sedmice. Čak ni tada, esej nije posebno pominjao napad 7. oktobra, a osudio je Hamas navodeći ludost borbe „pod zastavom iranske osovine“. Uvodnik je ponudio ono što se naziva “praktičnim planom” za okončanje “sitne države Jevreja”. Takav napor bi uključivao ne samo borbe na palestinskim teritorijama, već i ciljanje „židovskog prisustva“ širom svijeta, posebno jevrejskih zajednica u Sjedinjenim Državama i Evropi. Iskorjenjivanje jevrejske države također bi zahtijevalo napad na Zapad i “otpadničke arapske vojske i vlade” koje podržavaju postojanje Izraela. Što se tiče boraca u Gazi i na Zapadnoj obali, uvodnik ih je pozvao da “pročiste zastavu” pod kojom se bore – što znači da prihvate verziju islama koju zastupa ISIL – i tek onda krenu na put džihada.
Poput Al Qaide, ISIL želi proširiti rat na gotovo sve – Židove u svijetu, Zapad i arapske države. Ali, za razliku od Al Kaide, ISIS nije izrazio podršku palestinskim militantima na terenu, sugerirajući umjesto toga da se moraju reformirati. Iako je ISIS izazvao simpatije prema “našem muslimanskom narodu u Palestini”, nije ukazivao na povjerenje da su Palestinci na pravom putu.
DJELOVATI LOKALNO
Osim riječi, globalne džihadističke grupe poput Al Qaide i ISIL-a posvetile su malo resursa palestinskoj stvari i imaju malo, ako uopće, prisustvo na terenu u Gazi ili na Zapadnoj obali. Gotovo monopol Hamasa na palestinskoj islamističkoj militantnoj sceni vjerovatno sprječava da Al Qaida ili ISIL igraju značajnu ulogu u bilo kakvom otporu izraelskoj kopnenoj invaziji na Gazu. Džihadistički glumci koji su željni da se pridruže tamošnjoj borbi vjerovatno će se suočiti s nepremostivim preprekama u pristupu izolovanom pojasu.
Čak i ako se strani borci ne pridruže borbi u Izraelu ili u Gazi, to ne znači da se džihadsko nasilje ne može zapaliti negdje drugdje. Al Qaida i ISIL imaju pristalice širom islamskog svijeta, kao i u Evropi i Sjedinjenim Državama, a neki od njih bi mogli vrlo dobro odgovoriti na pozive da izvrše teroristička djela. U slučaju ISIL-a, koji ima mnogo veću mrežu podrške, prijetnja je veća. Dana 13. oktobra, čečenski imigrant koji se zakleo na lojalnost ISIL-u ubio je školskog učitelja u Francuskoj nožem. A 16. oktobra, imigrant iz Tunisa pucao je i ubio dvojicu švedskih državljana ispred fudbalske utakmice u Belgiji, identificirajući njegov motiv kao osvetu za spaljivanje Ku'ana u Švedskoj i nedavno ubistvo šestogodišnjeg palestinsko-američkog dječaka u Čikagu. Medijsko krilo ISIL-a, sa svoje strane, tvrdi da je tuniski napadač odgovarao na pozive grupe da napadne građane zemalja koje se bore protiv ISIS-a u Iraku i Siriji. Nije spominjao Izrael ili palestinsku stvar.
Rat u Gazi može isprovocirati pojedinačne simpatizere džihadista na Zapadu da počine daljnja nasilna djela. Manje je vjerovatno da će rat Izraela i Hamasa podstaći veći džihadistički pokret. Vodstvo ISIL-a i dalje je pod napadom ili u okruđenju u Siriji, a tempo pobunjeničkih napada te organizacije tamo i u Iraku je znatno usporen. Glavno prisustvo ISIL-a danas je u podsaharskoj Africi i Afganistanu, a ne na Bliskom istoku. Al Qaida se također može pohvaliti minimalnim prisustvom u svojim bivšim uporištama u regiji uprkos tome što ima prilično aktivnu podružnicu u Jemenu, a prema Washingtonu, borila se da iskoristi prednost nove vladavine talibana u Afganistanu.
Al Qaida možda želi profitirati od novog rata između Izraela i Hamasa, ali je u protekloj deceniji bila manje sposobna da inspirira međunarodni terorizam od ISIL-a. Problem za ISIL je u tome što nikada nije prihvatio palestinsku stvar s istim žarom kao njegov konkurent Al Qaida i neće dati svoju podršku iza Hamasa, glavne palestinske frakcije koja se bori protiv Izraela. Iako bi ISIL rado vidio terorizam protiv jevrejskih ciljeva, podržava samo ono što smatra “čistim” džihadom na palestinskim teritorijama, što znači džihad onih koji se pridržavaju njegove ideologije. Osim ako Al Qaida ili ISIL nekako ne uspostave uporište u palestinskom teatru, teško je vidjeti da kriza u Gazi oživljava bogatstvo bilo koje grupe.
(TBT, FOREIGN AFFAIRS)
