Najekstremnije desničarska vlada u historiji Izraela položila je zakletvu 29. decembra. Na vlast se vratio Benjamin Netanyahu, izraelski premijer sa najdužim stažom. Za razliku od prethodnih nestabilnih vlada (za manje od 4 godine izbori su održani 5 puta) ova ima stabilnu parlamentarnu većinu sa 64 od 120 mjesta u Knesetu. Osim članovima svoje desne partije Likud, Netanijahu je visoke funkcije u vladi dao ekstremističkim, ultra religioznim i ultra nacionalističkim koalicionim partnerima.
Najozloglašeniji među njima je Itamar Ben-Gvir iz krajnje desne stranke Jevrejska snaga (Otzma Yehudit). Sada je ministar za nacionalnu sigurnost, što je nova pozicija nastala proširenjem ministarstva policije kako bi obuhvatila kontrolu granične policije koja djeluje na okupiranim teritorijama. Ben-Gvir je nekada bio član stranke Kah, zabranjene zbog podsticanja na rasizam. Jedan od njenih članova, Baruch Goldstein, ubio je 1994. godine 29 Palestinaca tokom vjerskog obreda u džamiji Ibrahimi u Hebronu. Do 2020. njegova fotografija je visila na zidu Ben-Gvirove kuće.
Još jedan član novog kabineta je Bezalel Smotrich, vođa partije Religiozni cionizam, koji je 2005. bio uhapšen pod sumnjom da je pokušao da minira put i tako spriječi povlačenje izraelske vojske iz Gaze. Nedavno je pozvao na razdvajanje jevrejskih i arapskih majki u porodilištima. Smotrich je imenovan za ministra finansija, uz još jednu poziciju u ministarstvu odbrane, gdje će imati značajna ovlaštenja u vezi sa odobravanjem novih jevrejskih naselja i nadgledanjem iseljavanja Palestinaca. A tu je i Avi Maoz iz stranke Noam, koji se zalagao za rodnu segregaciju i zabranu parade ponosa u Jerusalemu. Maoz je postavljen na čelo novog tijela čiji je cilj promoviranje jevrejskog identiteta.
Liberalni Izraelci imaju otpor prema novoj vladi iz dva razloga. Prvi je vjerski utjecaj na političke institucije i dalje osnaživanje ultra ortodoksne zajednice koja već uživa izuzeće od državnih dužnosti kao što je vojna služba. Drugi je reforma pravosuđa na prijedlog ministra pravde Yariva Levina, po kojoj bi zadnju riječ o odlukama Vrhovnog suda imao parlament, što otvara mogućnost donošenja zakona u suprotnosti sa Osnovnim zakonima, to jest izraelskim ustavom. Vlada bi takođe dobila kontrolu nad imenovanjima sudija. Ove reforme bi potkopale podjelu na izvršnu i sudsku vlast – što posebno zabrinjava s obzirom na sudski proces protiv Netanyahua zbog korupcije, prevare i zloupotrebe položaja, kao i na tužbe pokrenute protiv nekih njegovih ministara.
Od početka godine, svake subote na desetine hiljada Izraelaca izlazi na ulice Tel Aviva, Bershebe, Haife i Jerusalima u znak protesta protiv nove vlade. Dvadeset prvog januara na proteste je izašlo više od 100.000 ljudi. Podršku su sa svoje strane pružile jevrejske zajednice iz dijaspore, koje su organizirale okupljanja u New Yorku, Bostonu, Los Angelesu i Londonu. Među izraelskim zastavama i transparentima ponekad promakne i neki natpis koji traži veća prava Palestinaca. Ali većina demonstranata to smatra manje važnim od trenutnih izazova s kojima se suočava izraelska demokratija. Sa svoje strane, zvanična politika vladajuće koalicije potvrđuje izričitu namjeru Izraela da se trajno zadrži na okupiranim teritorijama.
Nova vlada je dočekana mlakim izjavama zabrinutosti tradicionalnih izraelskih saveznika kao što je američka administracija. U decembru je državni sekretar Antony Blinken rekao da će SAD o svemu tome donijeti procjenu „na osnovu politika i procedura, a ne prema posebnim ličnostima“. Kada je nova izraelska vlada obznanila svoje alarmantne „politike i procedure“ izostale su smislene reakcije zapadnih vlada. Izraelski novinari i javne ličnosti govore o izraelskom „fašizmu“, ali izraelski saveznici u inostranstvu su daleko suzdržaniji. Šef laburista Keir Starmer je poslanici iz svoje stranke Kim Johnson naložio da se izvini zbog upotrebe te reči.
Izraelska vlada ne krije svoj ekstremizam. Ministar pravde je rekao da su reforme pravosuđa pitanje dana. Jedan od Ben-Gvirovih prvih ministarskih poteza bila je posjeta naselju Haram al-Šarif (gdje su džamija Al Aksa i Hramska gora), što je provokativan potez u suprotnosti sa sporazumom o Jerusalemu koji ne dozvoljava nemuslimanima da izvode obrede unutar vjerskog kompleksa. Poseta je trajala 13 minuta i mada nije bilo molitve izazvala je snažnu reakciju. Inače umjereni jordanski kralj Abdulah II. izjavio je da je pređena crvena linija i da je Jordan spreman da brani sveta mjesta muslimana u Jerusalemu. Ben-Gvir tek treba da odluči da li da desničarskim aktivistima pokreta Hramska gora, u čije je ime ranije istupao (njegova supruga je članica), dozvoli da tu prinesu žrtvu (klanje janjeta) za Pashu u aprilu.
Izraelska vlada predstavlja preko 14 miliona ljudi od kojih samo oko 60 odsto ima pravo glasa. Svi jevrejski Izraelci, gdje god da žive između reke Jordan i Sredozemnog mora, imaju pravo da se izjasne o njenom sastavu. Od otprilike 7 miliona Palestinaca koji žive u istoj oblasti, samo 1,7 miliona sa izraelskim državljanstvom ima bilo kakva politička prava u odnosu na entitet koji kontrolira njihove živote. Human Rights Watch, Amnesty International i B’Tselem, vodeća izraelska organizacija za ljudska prava, objavili su 2021. izveštaje koji potkrepljuju tvrdnje Palestinaca da Izrael sprovodi aparthejd protiv palestinskog naroda. Podjela duž Zelene linije koja uži Izrael razdvaja od palestinskih teritorija koje je Izrael preuzeo posle 1967. održava iluziju da je Izrael demokratska zemlja. Ali polako se odustaje od razdvajanja Izraela kao liberalne demokratije i okupacije palestinskih teritorija.
Palestinski građani Izraela nemaju realna demokratska prava. Oni balansiraju između borbe svoje zajednice za slobodu i borbe za svoje ravnopravno učešće u poslovima države kojoj pripadaju. Prethodna izraelska vlada, koja je trajala od juna 2021. do decembra 2022, prva je koja je imala ministre iz palestinske stranke, islamističkog Rama. Partije jevrejskih Izraelaca historijski se protive podjeli vlasti sa Palestincima, ali su odlučile da to ovog puta učine kako bi blokirale Netanyahua. Tokom svog kratkog perioda na vlasti, Ram je često dolazio u sukob sa politikom vlade: na kraju je uskratio podršku „zakonu o spajanju porodice“ koji zabranjuje ljudima da žive sa palestinskim partnerima koji nemaju državljanstvo. Raspad koalicije ponovo je potvrdio činjenicu da je izraelska država zasnovana na očuvanju jevrejske supremacije, čak i dok otvara prostor za političko učešće malog broja Palestinaca.
Primjer načina na koji funkcionira ova strukturna diskriminacija jeste i nedavna presuda suda za prekršaje da grad Karmijel nije morao da osigura prevoz za arapsku djecu, čije bi pohađanje škola na arapskom jeziku promjenilo demografsku ravnotežu grada. Političari sada otvoreno sprovode „judaizaciju“ Nakaba / Negeva, Galileje i gradova sa palestinskim zajednicama. Sve ovo se ne pominje na protestima i to je razlog zašto palestinski građani Izraela na njima uglavnom ne učestvuju. Palestinci znaju da je Izrael demokratija za Jevreje i režim aparthejda za nejevreje. Ali, baš kao i Zelena linija, ovo je lažno razdvajanje, jer cijeli sistem počiva na etničkoj isključivosti i demografskom inženjeringu. Liberali koji osuđuju fašizaciju izraelske politike bore se za prava samo jednog dela stanovništva Izraela: funkcionalan pravosudni sistem za Jevreje, slobodne medije za Jevreje, prava za jevrejske žene i LGBTQ+ zajednice. Ostvarenje ovih ciljeva temelji se na obespravljenosti ostalih njihovih sugrađana.
Osnovni zakoni (ustav) koje liberali žele zaštiti, od 2018. definiraju Izrael kao nacionalnu državu isključivo jevrejskog naroda. Vrhovni sud koji demonstranti brane na ulicama omogućava oduzimanje palestinske zemlje, imovine i izgradnju novih naselja na okupiranim teritorijama. Prošle godine Vrhovni sud je donio odluku protiv iseljavanja doseljenika koji su gradili nova naselja na Zapadnoj obali preko granica koje je odobrila vlada.
Demonstrante zabrinjava mogućnost da se ideologija poznata Palestincima okrene protiv izraelskih Jevreja. Jedna od novih ministarki, Orit Strook, najavljuje da će ljekari moći odbiti da liječe LGBTQ+ osobe. Neki od zvaničnika se zalažu za reformu zakona o imigraciji koji bi onemogućio useljavanje Jevreja koji odstupaju od ortodoksne definicije jevrejstva. Ranije Netanyahuove vlade su sprovodile represivnu politiku protiv liberalnih Izraelaca i organizacija za ljudska prava, opisujući ih kao izdajnike i kolaborante. Sada je on svoj novi kabinet popunio ultra nacionalističkim političarima koji podstiču golo nasilje protiv ljevice.
Krajem januara naoružani Palestinac napao je Izraelce u ilegalnom naselju Neve Jakov u Jerusalimu, ubio sedmoro i ranio troje ljudi. Slijedeće večeri demonstranti su se četvrtu nedjelju zaredom okupili u izraelskim gradovima. Atmosfera je bila primjetno svedena. Među prisutnima je bio Yair Lapid, lider centrističke partije Ima budućnosti (Yesh Atid) koji je do prošlog decembra bio premijer. „Došao sam ovdje u Jerusalem da svima objavim da smo mi jedan narod“, rekao je dok je palio sveću. „Vlada treba odlučiti da li će se boriti protiv terorizma ili protiv izraelske demokratije“.
U zatvorenom svijetu izraelskih liberala ne zna se da je dan pre pucnjave u naselju Neve Jakov izraelska vojska izvršila raciju u izbegličkom kampu Jenin na Zapadnoj obali, kada je ubijeno desetoro ljudi, ni da je napadaču u Jerusalemu jedan doseljenik ubio dedu, a izraelski vojnik drugog bliskog rođaka, ni da su samo tokom januara izraelske vlasti ubile više od 30 Palestinaca, ni da je 2022, dok je Lapid bio na vlasti, u izraelskim operacijama na Zapadnoj obali ubijeno više od 200 Palestinaca, među njima i 50 djece, što je čini najsmrtonosnijom godinom za Palestince u posljednje dvije decenije, ne računajući izraelske vojne napade na pojas Gaze.
Američki državni sekretar Entony Blinken 30. januara je otišao u dugo planiranu posjetu Izraelu. „Važno je da vlada i narod Izraela znaju da posvećenost Amerike njihovoj bezbednosti ostaje nepokolebljiva“, rekao je na konferenciji za novinare. Blinken nije spomenuo vladin prijedlog zakona koji bi omogućio deportaciju porodica ljudi osumnjičenih za terorizam, kao i ubrzanu proceduru izdavanja dozvola za oružje izraelskim civilima. Neposredno prije ove posjete, palestinska koalicija protiv aparthejda sastala se da razgovara o „borbi za demontiranje izraelskog sistema naseljeničkog kolonijalizma, aparthejda i vojne okupacije“. Za mnoge Palestince, nova vlada je naprosto ekstremnija i represivnija verzija vlada koje su joj prethodile. Ni to nije malo: nova vlada prijeti još većim nasiljem, ubijanjem i raseljavanjem. Ali to ne znači da je ono prije bila demokratija. Ako im je zaista stalo do demokratije, demonstranti u izraelskim gradovima bi trebalo da poslušaju Palestince i uklone režim supremacije koji podržavaju.
(TBT, Autor: Tareq Baconi, London Review of Books)
