KOLUMNA
Rusi su se uvijek
smijali svojim vođama, od luboka – živopisnih satiričnih grafika ili duboreza
prodavanih na pijacama krajem 17. vijeka – do političkih viceva koji su se
šapatom prepričavali u kuhinjama širom Sovjetskog Saveza
Piše: Marc
Bennetts, thebosniatimes.ba
Godišnja
„direktna linija“ ruskog predsjednika Vladimira Putina sa nacijom bila je u
punom jeku kada su na društvenim mrežama počeli da se pojavljuju vicevi.
„Pitanje: ‘Svi odnedavno moraju da prave uštede u kućnom budžetu. Na čemu vi
štedite?’ Putin: ‘Na vama’“, napisao je jedan korisnik Twittera, parodirajući
očigledno odsustvo empatije predsjednika sa milionima običnih Rusa koji sve
teže žive zbog privrednog sunovrata zemlje.
Šaljivdžije su
objavile i foto-montažu mlade žene iz sibirskog grada Omska, koja se direktno
uključila u televizijsku emisiju da bi pitala Putina zašto su putevi u njenom
rodnom gradu u tako jadnom stanju. „Sada joj ne ide baš najbolje“, kaže se u
jednoj dosjetki na Twitteru uz fotografiju obrađenu u fotošopu na kojoj se vidi
kako ženu zatrpavaju vrelim asfaltom.
Rusi su se uvijek
smijali svojim vođama, od luboka – živopisnih satiričnih grafika ili duboreza
prodavanih na pijacama krajem 17. vijeka – do političkih viceva koji su se
šapatom prepričavali u kuhinjama širom Sovjetskog Saveza. (Primjer: „Da li bi
bilo moguće da se uvede komunizam u Sjedinjene Države?“ „Da, ali odakle bi nam
onda stizalo žito?“) Politički humor se nesmetano razvijao i u postsovjetskoj
Rusiji za vrijeme predsjednika Borisa Jeljcina, samo se tada, u duhu nove
„glasnosti“, prikazivao u udarnom terminu na televiziji.
TELEVIZIJA GLAVNA
META
Međutim, kada je
Putin došao na vlast 2000. godine, jedna od njegovih prvih meta bila je
nezavisna televizija NTV. Kanal je bio poznat po otvorenom izvještavanju o ratu
u Čečeniji, ali je bio popularan i zbog političke satire u emisiji „Kukli“
(Lutke). Glavni junaci bile su groteskne lutke od lateksa s likovima istaknutih
javnih ličnosti, uključujući mnoge političare, pa i novog ruskog predsjednika.
U najčuvenijoj epizodi, emitovanoj u januaru 2000, Putin je prikazan kako kao
zla beba patuljak mrmlja prostakluke koji su doprinijeli njegovom imidžu
žestokog tipa. On je navodno bio besan i ukidanje lutaka bio je jedan od uslova
Kremlja za opstanak ovog TV kanala. NTV je to odbio i za samo nekoliko mjeseci
televizija se našla pod državnom kontrolom. Vicevi na Putinov račun brzo su
nestali s televizijskih ekrana u Rusiji.
Tek jednu
deceniju kasnije, eksplozijom brzog interneta u najvećim ruskim gradovima,
politička satira je ponovo oživjela. Antivladin humor bio je vezivno tkivo
onlajn zajednica koje su se pojavile u Rusiji poslije spornih parlamentarnih
izbora 2011, kada su buknuli najveći ulični protesti tokom Putinove dugogodišnje
vladavine. Jedan opozicioni Twitter nalog ŽKermlinRussia, otvoren 2010, stekao
je milion i po pratilaca zahvaljujući nemilosrdnom ismijavanju Putina i drugih
vladinih zvaničnika. „Putin nije ukrao ni kopejku. Šta će mu uopšte kopejke?“,
jedan je od tipičnih tvitova na ovom nalogu. U drugom tvitu se kaže: „Odgovor
na optužbu da nema novih lica u politici: Putin se podvrgao estetskoj operaciji
lica.“
Međutim, kako su
se pojačale mere Kremlja protiv disidenata, a tradicionalni oblici protesta
postali opasniji, politička satira se preselila na ulice. Od Moskve do Sibira
ruska opozicija se bori protiv državnog pritiska i cenzure nemilosrdnim i često
crnim humorom.
RAT POSTERIMA
Proteklih mjeseci
protivnici režima počeli su da obljepljuju autobuska stajališta u Moskvi
komičnim antivladinim posterima. Policija ih brzo uklanja, ali se njihove
fotografije nevjerovatnom brzinom šire društvenim mrežama, prenoseći tako
željene poruke do mnogo više ljudi od onih nekoliko stotina prolaznika koji su
ih možda vidjeli u stvarnom životu.
„Kakva Panama?“,
piše na jednom takvom posteru nakon što se ispostavilo da su u aferu sa
takozvanim panamskim papirima umiješani i neki bliski Putinovi saradnici, koji
su preko offshore kompanija oprali oko dvije milijarde dolara. Na posteru je
prikazan Putin kako puši cigaretu, a na glavi ima takozvani panama šešir, poput
onoga koji je Johnny Depp nosio u kultnom holivudskom filmu „Paranoja u Las
Vegasu“. Plakat nimalo suptilno kritikuje državne medije koji su praktično
prećutali da Putinov uži krug pljačka nacionalno blago Rusije. A pojavio se
samo nekoliko sedmica nakon što je jedan drugi poster dočekao prolaznike sa
slikom Staljinove posmrtne maske i provokativnim riječima: „Taj je umro. I ovaj
će.“ Niko nije preuzeo „odgovornost“ za ova dva plakata.
„Ti posteri su
jedan od malobrojnih preostalih načina za javno izražavanje nezadovoljstva, a
da pritom ne budete odmah strpani u zatvor“, kaže Jevgenij Levkovič,
antirežimski aktivista. Levkovič je učestvovao u pravljenju jednog drugog
plakata koji je oblijepljen po Moskvi uoči Putinove godišnje konferencije za
štampu u decembru. Napravljen je u obliku reklame za fiktivni pop koncert dugogodišnjeg
ruskog vođe, a na njemu su nabrojani svi njegovi „hitovi“ – u suštini poduži
spisak Putinovih neispunjenih obećanja u vezi sa ekonomijom i društvenim
pitanjima.
„Ne postoji
legitimni parlament, ljudi nemaju pravo da izađu na ulice, nema nezavisnih
sudova. U takvim okolnostima smijeh je jedini način na koji možemo da ukažemo
na probleme u našem društvu“, kaže Viktor Šenderovič, poznati satiričar i
opozicioni aktivista. „Međutim, sama satira ne može da dovede do promjene
režima, pa je to u suštini veoma gorak smijeh.“
Roman Roslovcev
još jedan je neprijatelj Kremlja koji koristi elemente političke satire da bi
ukazao na nepravdu. Sredinom aprila Newsweek ga je pratio dok se s gumenom
maskom Putina šetao po centru Moskve. U rukama je nosio natpis protiv novog
zakona koji predviđa pet godina zatvora za svakoga koga policija više puta
uhvati da javno protestuje.
Kada je bio u
blizini Crvenog trga, Roslovcevu je prišao nasmijani prolaznik i zamolio ga za
jedan selfi, dok su drugi radoznali građani željeli da znaju šta ga je nagnalo
na ovaj neobičan i drzak izraz nezadovoljstva. Nisu se, međutim, svi smijali.
Za samo nekoliko minuta dvojica smrknutih policajaca zaustavila su Roslovceva i
poslije brze provjere dokumenata odvezli ga u obližnju policijsku stanicu. Bilo
je to njegovo sedmo hapšenje dok je demonstrirao s Putinovom maskom na glavi u
proteklih šest mjeseci.
„Pokušavam da
dokažem koliko je ovaj zakon apsurdan“, izjavio je Roslovcev za Newsweek nakon
što je pušten iz pritvora u očekivanju sudskog poziva. „Vlasti će se naći u
vrlo neprijatnom položaju ako budu morale da me zatvore zato što sam nosio
Putinovu masku u centru Moskve.“ I zaista, plašeći se negativnog publiciteta
koji bi imalo „Putinovo hapšenje“, vlasti za sada izriču Roslovcevu samo manje
kazne za kršenje javnog reda.
U ZATVOR ZBOG
HUMORA
Humor nije uvijek
otvoreno politički obojen. U Novosibirsku Artjom Loskutov, umjetnik i
opozicioni aktivista, priređuje takozvane demonstracije više od jedne decenije.
Na njima se okuplja oko 5.000 ljudi koji se oblače u neobične kostime i nose
transparente sa besmislenim sloganima kao što su „Ovsena kaša je zlo“ i
„Karnevala neće biti!“. Povremeno ipak parole direktno odražavaju tekuće
događaje. Tako je 2014. na jednom transparentu pisalo „Pakao je naš!“, jasna
parodija na parolu „Krim je naš!“, koja je postala popularna među provladinim
aktivistima nakon što je Rusija anektirala ovo ukrajinsko poluostrvo. Neki
učesnici su jednostavno držali ogledala da bi se na njima video odraz onoga što
oni nazivaju bizarnom stvarnošću Putinove Rusije.
Međutim, režimu
se nimalo ne dopadaju ovakve šale. Stoga je proslava apsurda izložena sve većem
pritisku. Prošle godine Loskutov je nakratko bio u zatvoru nakon što je održao
jednu od svojih monstrancija bez dozvole gradskih vlasti. Ove godine Vladimir
Žirinovski, čuveni nacionalista koji često odražava zvanično mišljenje Kremlja,
optužio je učesnike ovih skupova da su dio zavjere koju finansira Zapad radi
zbacivanja vlade.
Nekim
opozicionarima je sve teže da pronađu humor u savremenoj Rusiji, naročito
poslije Putinovog rata u Ukrajini i ubistva opozicionog vođe Borisa Nemcova prije
godinu dana. „Prilično je teško praviti viceve kada su počeli da ubijaju
ljude“, kaže Arsenij Bobrovski, jedan od osnivača Twitter naloga ŽKermlinRussia.
„Postoje neke stvari s kojima je praktično nemoguće šaliti se.“
(The Bosnia
Times, Newsweek)
