ANALIZA
Istaknuti
američki analitičar George Friedman svojoj kolumni za portal “Geopolitička
budućnost” komentariše odnos između izbjegličke krize i vjekovnog sukoba
kršćanske Evrope i islama, i naglašava nesposobnost vladajućeg evropskog
sekularizma da se sa islamom bori na idejnom planu
FOTO: (public)
Evropa u isto
vrijeme doživljava priliv muslimanskih izbjeglica i terorističke napade
islamista. Na neki način, ovo je veoma stara priča. Muslimani su u 8. vijeku
izvršili invaziju na Evropu, osvojili Španiju i prodrli do srca Francuske.
Također su napali Evropu i sa jugoistoka, i do 17. vijeka prodrli sve do Beča.
Evropljani su napali muslimanske zemlje tokom krstaških ratova u 12. i 13.
vijeku, i ponovo izvršili velika osvajanja u 19. i 20. vijeku, koja su bila
praćena manjim sukobima i kretanjem stanovništva. Dakle, u tom smislu, ovaj
sukob se vodi već više od hiljadu godina, sa stalnom napetošću i povremenim
velikim događajima.
Ovo je također
bio sukob između dvije religije, koje obje svoje temelje vide u jevrejskom
Starom zavjetu, proširenom novim ali kontradiktornim otkrovenjima. Obe vjere
imaju mnogo sljedbenika, i prilično definisane, ogromne teritorije. U borbi
između hrišćana i muslimana, i jedni i drugi su nekad gubili, a nekad
pobjeđivali, ali niko nije bio u stanju da odnese odlučnu pobjedu.
FOTO: ( Profimedia)
Sadašnji događaji
mogu izgledati kao prilično mali sukob u neprekidnom ratu kršćanstva i
muslimana. Ali, sadašnje poglavlje se u jednoj stvari suštinski razlikuje. Svi
raniji sukobi su se odvijali između hrišćana i muslimana. Ovaj ne. Od Drugog
svjetskog rata, Evropa je sebe redefinisala. Ona je nekada bila kršćanska, a
sada je zvanično sekularna, i zato se sadašnji sukob odvija između muslimanske
religioznosti i evropskog sekularizma. Zbog toga je i dinamika sukoba
drugačija.
Evropa je
prihvatila principe francuskog prosvjetiteljstva, koji podrazumijevaju da je
religija potpuno privatna stvar, da ne bi trebala da bude dio javnog života, i
da se niko ko učestvuje u javnom životu ne smije optuživati zbog svojih
vjerovanja.
Kritika ideje da
su islam, migranti i terorizam isto, je ukorijenjena u složenom
prosvjetiteljskom pogledu na javno i privatno, i kolektivnu i individualnu
odgovornost.
FOTO: ( Reuters)
Evropa je postala
duboko sekularna, više nego SAD. To ne bi trebalo da iznenadi, jer je ona
centar prosvjetiteljstva. Evropa je nekad bila krščanski kontinent, dok je sada
kršćanstvo postalo privatna stvar, samo jedan sistem vjerovanja među mnogima,
dok je država prema svim religijama neutralna.
Naravno, takva
neutralnost nije potpuno moguća. Javni život je nemoguć bez nekih zajedničkih
moralnih principa. Evropski javni život je ispunjen sa takvim principima,
uglavnom izvedenih iz ideja
Francuske revolucije, kao što su sloboda, jednakost
i bratstvo – pravo građana da žive kako žele, da budu ravnopravno tretirani u
skladu sa zakonom i da pripadaju zajednici u kojoj niko neće da bude obespravljen.
To su, naravno, složene vrijednosti, ali je zanimljivije što one isključuju
bilo kakvo pominjanje Boga, i Krista posebno. Drugim rečima, u neutralnoj
javnoj sferi, sve religije su izjednačene i moraju da poštuju neutralnost
države.
Religije su
međutim, također i politički pokreti, jer da bi uticale na privatnu savjest i
obaveze, moraju da utiču i na to kako se vjernici ponašaju i u javnom životu.
Privatna vjera, kršćanska ili neka druga – mora da podrazumijeva akciju u
javnosti, i da ovlasti vođe vjerske zajednice da postavljaju političke
zahtjeve.
Na primjer,
zahtjevi protiv prekida trudnoće potiču iz privatnog kršćanskog vjerovanja,
koje jednostavno ne može da ostane samo privatno. Vjernik zahtjeva političku
akciju, koja se međutim u tom slučaju sudara ne samo sa državnim principom
neutralnosti, već i napada čitavu strukturu vrijednosnog sistema izvedenog iz
prosvjetiteljstva.
U izvjesnom
smislu, prosvjetiteljstvo se pokazuje ekstremnije od religije, jer prema tom
stavu, sve religije su jednake, ali sve moraju biti van politike, uključujući i
kršćanstvo, iako je ono bilo sastavni deo javnog života u Evropi.
FOTO. (AP)
Komplikovan stav
Evrope prema religiji je dio složenosti novog problema masovne muslimanske
imigracije. Muslimanski svijet je flertovao sa sekularizmom u 20. vijeku, ali
na kraju, region je ostao privržen vjeri a islam je ojačao. Islam, kao i
tradicionalno kršćanstvo, je i politički pokret, za koga je prosvjetiteljska
ideja o razlici između javnog i privatnog života potpuno strana, a odnos između
pojedinca i zajednice vjernika složen.
U tekućoj
situaciji, susret između onoga što se može nazvati radikalni sekularizam i
islam čini stvari mnogo složenijim. Sa stanovišta sekularizma, između Evrope i
muslimana ne postoji ništa nespojivo, sve dok oni prihvataju razliku između
javnog i privatnog života, i između njihovih privatnih vjerovanja i učešća u
zajednici. Za muslimane, te razlike su tuđinske i neodržive.
Za sekularistu,
privatni domen nije samo domen religije, već i carstvo zadovoljstva. Hedonizam
je dio sekularizma. Za muslimane, privatni život je domen lične discipline,
daleko od hedonizma, i ta disciplina mora biti primijenjena i u javnom životu.
Između kršćanstva
i islama je postojala simetrija, jer obje vjere gledaju na javni i privatni
živote kao različite aspekte istog postojanja. Obe religije gledaju na
hedonizam kao problem koji treba riješiti, i kao neprikladan izbor. Obe vjere
su evangelističke i obećavaju spasenje. Naravno i moderan sekularizam je
evangelistički, u smislu da sekularna ideja ljudskih prava treba da bude
poštovana u celom svijetu. I to je mesto gdje se kršćanstvo, islam i
sekularizam spajaju. Svako od njih se bori za duše onih drugih.
U srcu političkog
sekularizma je koncept jednakosti – između vjernika i nevjernika, između
muškaraca i žena, između homoseksualaca i heteroseksualaca, i tako dalje.
Sekularizam zabranjuje ili pokušava da zabrani javni govor koji odbacuje ove
principe, na osnovu principa “govor mržnje”. Najvažnije, sekularisti vide
upotrebu sile kao potencijalno prihvatljivo sredstvo za okončanje nepravde,
koja je definisana kao kršenje slobode i jednakosti. U tom smislu je
sekularizam evangelistički. Ali, također postoji i duboka razlika.
Tradicionalno kršćanstvo i islam nemaju unutrašnjih dilema u vezi svojih
osnovih vjerskih principa. Sekularizam ima protivrečnosti, jer stalno pokušava
da balansira između prava ljudi da budu različiti, i njihove potrebe da
marginalizuju one koji ne odobravaju tu različitost.
Sekularizam je na
neki način mlada religija, koja još nije naučila da dostojanstveno nosi
političku moć. To ga stavlja u intelektualnu defanzivu protiv islama, u kojoj
kršćanstvo nije bilo. Kršćanstvo shvata islam onako kao sekularizam ne može.
Hrišćani i muslimani su bili neprijatelji tokom vjekova. Sekularizam
istovremeno i poštuje islam i bjesni zbog islamskih vrijednosti.
U borbi protiv
složenog neprijatelja, najbolje je imati odmjerena i skladna vjerovanja.
Najveći dio evropskih sekularista prezire sve veći antisekularni stav evropske
desnice, njenu ksenofobiju i njenu represivnost. Zato sekularisti moraju da
pronađu način da se suoče sa islamom, koji sa evropskom desnicom dijeli ove
neprijatne osobine. Ipak, oni ne žele da ispadnu ksenofobični i represivni.
Ne postoji
jednostavno rješenje za politički problem u srcu Evrope. Evropa je sekularna.
Sekularizam ima mnogo vrlina, ali nije efikasan u definisanju neprijatelja.
Sekularizam još
nije savladao svoje protivrječnosti, niti sekularisti mogu da se ubijede da
priznaju da one postoje.
(The Bosnia
Times, Geopolitical futures – priredio M. Đorđević)
